Een Belgische samenleving die weerbaarder is tegen risico’s

20 november 2025

#Klimaatverandering
#Federale Overheid en DO
#FPDO
#SDG's

Het Federaal Plan voor Duurzame Ontwikkeling (FPDO), dat in 2021 werd goedgekeurd, zit in de laatste rechte lijn. Het omvat 239 maatregelen die de federale overheidsdiensten tegen 2026 willen uitvoeren. Deze maatregelen dragen bij aan de concrete uitvoering van de Agenda 2030 van de Verenigde Naties en aan het behalen van de 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s). Sinds juni publiceren we artikels om u de verwezenlijkingen van het FPDO te laten ontdekken.
Deze maand zetten we koers richting het thema “Versterken van de veerkracht tegen risico’s.”

Versterken van de veerkracht tegen risico’s

Dit thema omvat 28 maatregelen die zijn opgebouwd rond vier grote pijlers:

Beheren van de huidige en toekomstige rampenrisico’s
Opvoeren van de strijd tegen de diverse vormen van illegale handel
Wijzigen van de wet marien milieu
Uitwerken en uitvoeren van een nationaal actieplan voor hormoonverstoorders

Concreet heeft dit geleid tot de uitvoering van tal van acties, die je in detail terugvindt in het verslag van de ICDO-leden (pagina’s 77 t.e.m. 81). Onze reportages brachten ons bij drie cruciale onderwerpen voor ons dagelijks leven en onze toekomst. Dit artikel behandelt het eerste onderwerp; de twee andere komen in afzonderlijke artikels aan bod.

De oprichting van het nieuwe Directoraat-generaal “Preparedness & Response” binnen de FOD Volksgezondheid, die het beheer van gezondheidscrisissen moet versterken. Ontdek hieronder onze reportage/ons interview met dr. Bertrand Draguez.
De oprichting van het Belgisch Klimaatcentrum.
De strijd tegen de illegale houthandel door alle betrokken actoren te mobiliseren om deel te nemen aan de Belgische, Europese en internationale operaties op dit gebied.

België weerbaarder maken tegen gezondheidscrisissen

Klaar zijn: dat is de duidelijke opdracht die België kreeg. Om die te verwezenlijken, heeft de FOD Volksgezondheid na de COVID-crisis een ingrijpende hervorming ondergaan en werd de dienst aangespoord om zijn organigram te herzien. Er werd een nieuwe directie opgericht, het Directoraat-generaal “Preparedness & Response”, die zich volledig toespitst op de voorbereiding en het beheer van toekomstige gezondheidscrisissen. De opdracht van het DG bestaat erin voor te bereiden en te plannen enerzijds en doeltreffend te reageren anderzijds.

Deze maand ontmoetten we Bertrand Draguez, het hoofd van deze dienst die een tiental medewerk(st)ers telt. Hij is bovendien voorzitter van de Risk Management Group, waarin zowel de federale entiteiten als de deelgebieden zijn vertegenwoordigd. Na een loopbaan van meer dan twintig jaar bij Artsen zonder Grenzen besloot hij een nieuwe uitdaging aan te gaan: de capaciteit van de Belgische overheid vergroten om het hoofd te bieden aan de vele risico’s waaraan België is blootgesteld, of die nu gezondheidsgerelateerd, klimatologisch of geopolitiek zijn. Een zeer belangrijke opdracht, gezien de ernst van de vastgestelde risico’s en het potentieel aantal mensen dat getroffen zou kunnen worden.

Sinds november 2023 zet Bertrand Draguez zich in om de intersectorale coördinatie tussen de verschillende entiteiten aanzienlijk te verbeteren, vooral dankzij een efficiënte samenwerking. Een opdracht die op twee pijlers steunt:

de identificatie, voorbereiding en planning van risico’s;
de uitvoering van zowel individuele als collectieve oplossingen en antwoorden op het vlak van volksgezondheid. Er worden scenario’s uitgewerkt en regelmatig getest om onze reactieve en operationele capaciteit te evalueren en te verbeteren.

Een coördinatiebeleid waarbij tools worden ingezet om zo snel mogelijk elk risico op verspreiding te identificeren en te voorkomen. Dit alles onder het motto van het waarborgen van de zorg in alle omstandigheden. Tegelijkertijd is het belangrijk de bevolking veerkrachtiger te maken.

“We zullen zeker nieuwe pandemieën het hoofd moeten bieden. We weten dat ze in bepaalde sectoren zullen opduiken, maar we weten niet wanneer, waar of in welke omvang.” Bertrand Draguez legt uit waarom het zo moeilijk is om een risico te voorspellen, zelfs als het duidelijk vastgesteld en bekend is. Tijdens een pandemie pleit hij voor “een meer ‘gemeenschapsgerichte’ aanpak”: “Omdat mijn gezondheid die van mijn buur kan beïnvloeden. En ik ga nog een stapje verder: de gezondheid van mijn kippenhok kan wellicht de gezondheid van mijn buur beïnvloeden.”

Risico’s prioriteren

De Belgische bevolking wordt aan tal van risico’s blootgesteld. Ze kunnen worden ingedeeld in drie categorieën:

risico’s op luchtwegaandoeningen, waarvan de meest voorkomende vorm de griep is;
vectorziekten – d.w.z. ziekten veroorzaakt door bacteriën, virussen of parasieten, die worden overgedragen door levende organismen, zogenaamde vectoren (zoals bijvoorbeeld muggen);
ziekten die worden overgedragen via rechtstreeks contact met lichaamsvloeistoffen.

Het is van essentieel belang om rekening te houden met de gezondheid van zowel mens, leefmilieu als flora en fauna, volgens het principe “One World, One Health”. Het Directoraat-generaal “Preparedness & Response” ontwikkelt op operationeel vlak procedures en acties die gebaseerd zijn op twee fundamentele principes: het beheer van de menselijke middelen en de strategische voorraden van medicijnen en vaccins. Daarbovenop komt voortdurende monitoring, bijvoorbeeld via een samenwerkingsovereenkomst met Sciensano en het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen.

Tropische ziekten mogen dan wel ver van ons bed lijken, het is belangrijk niet te vergeten dat Griekenland in 1927-28 werd getroffen door een grootschalige dengue-epidemie. Deze epidemie kostte 1 500 mensen het leven en maakte meer dan een miljoen mensen ziek, waardoor het land bijna volledig lam kwam te liggen. Meer recent, in 2007, werd de regio rond Ravenna in Italië getroffen door het Chikungunya-virus, met minder ernstige gevolgen. Europa is dus niet immuun voor nieuwe epidemieën door exotische ziekteverwekkers, ook al vormen deze momenteel niet de grootste bedreiging.

Bertrand Draguez vertelt ons welke maatregelen moeten worden genomen om deze verschijnselen in te dammen. Hij bespreekt de fundamentele aanpak van risicoprioritering. Daarnaast wijst hij erop dat, hoewel onze biodiversiteit op instorten staat, het aantal ziektedragende soorten infectieziekten toeneemt. Door de klimaatverandering verschijnen deze soorten op onze breedtegraden of overleven ze in grotere aantallen na milde winters. Sommige zijn invasief, zoals de tijgermug. Andere nemen toe wanneer de klimatologische omstandigheden hen gunstig zijn, zoals teken die de ziekte van Lyme overdragen, of stekende insecten die de blauwtongziekte veroorzaken.

Communicatie en nood aan betrokkenheid

Aangezien deze risico’s toenemen, is het van essentieel belang dat dit bewustzijn op het gebied van voorbereiding en doeltreffend beheer wordt gedeeld, zowel door politieke beleidsmakers als door de overheidsleidinggevenden. Preventie en voorbereiding moeten voortdurend worden bijgesteld. Daarnaast is het cruciaal dat de bevolking in eerste instantie wordt geïnformeerd over de risico’s en wordt gerustgesteld over de te nemen voorzorgsmaatregelen (maatregelen die worden voorgesteld en niet opgelegd), om zo de veerkracht te versterken. Dit betekent ook dat de talrijke “fake news”-berichten en verkeerde overtuigingen moeten worden ontkracht. In crisissituaties moet de overheid gericht communiceren, bijvoorbeeld via de burgemeester in geval van een hittegolf. Een andere doeltreffende manier om de mensen te overtuigen en te betrekken, is het individueel bereiken van groepen of personen via een “community leader”, zoals Bertrand Draguez vertelt. Zo kunnen de boodschappen worden aangepast aan de specifieke situatie van mensen, rekening houdend met hun afkomst, cultuur of persoonlijke overtuigingen.

“Het leefmilieu beschermen betekent uiteraard ook dat we onszelf beschermen tegen ziekten. Ontbossing, het smelten van de ijskappen, de vernietiging van het natuurlijke leefgebied van dieren, de klimaatverandering etc. Al deze factoren vormen een risico voor de menselijke gezondheid.”
— Bertrand Draguez, Chief Medical Officer van het Directoraat-generaal “Preparedness & Response” van de FOD Volksgezondheid